Definicje

Open Access

Artykuły Open Acess są bezpłatnie dostępne dla każdego za pośrednictwem Internetu. Liczba potencjalnych czytelników artykułu jest więc o wiele większa, niż w wypadku tradycyjnej publikacji. Badania dowodzą, że udostępnianie materiałów naukowych w modelu Open Acces zwiększa nie tylko ich czytelnictwo, ale i liczbę cytowań – w niektórych dyscyplinach naukowych wzrost ten sięga nawet 300%.

Czym nie jest Open Access?

Trzeba pamiętać, że Open Access nie wpływa na recenzje naukowe. Artykuły są recenzowane i publikowane w czasopismach w zwykły sposób. Nie chodzi o to, aby używać repozytoriów zamiast czasopism – repozytoria nie zastępują czasopism, lecz je uzupełniają. Część autorów bała się, że szeroka dostępność może doprowadzić do wzrostu plagiatowania. W rzeczywistości Open Acess pomaga zmniejszyć liczbę plagiatów, ponieważ większa dostępność materiałów naukowych oznacza większą szansę na wykrycie plagiatu.

Na czym polega problem?

Wzrost cen czasopism naukowych w ostatniej dekadzie spowodował, że większość uniwersytetów nie może sobie pozwolić na prenumerowanie wszystkich tytułów, które są potrzebne badaczom. Również za dostęp do czasopism online trzeba płacić. Wzrost essaysoon.com cen jest o wiele wyższy niż inflacja, a dostęp do artykułów staje się coraz trudniejszy. Jeszcze gorzej wygląda sytuacja w krajach rozwijających się, gdzie wielu instytucji po prostu nie stać na dostęp do aktualnych badań naukowych.

Rozwiązania Open Access

Odpowiedzią ruchu Open Access na te wyzwania jest bezpłatne udostępnianie online rezultatów już opłaconych badań naukowych. Może to przynieść korzyści zarówno autorom, badaczom i instytucjom, jak i samemu procesowi badań – dzięki uwolnieniu rozpowszechniania jego wyników. Wiele instytucji finansujących badania zdaje sobie sprawę z tego, jak istotnym elementem pracy badawczej jest rozprzestrzenienie jej rezultatów; niektóre z nich żądają, aby wyniki finansowanych przez nie badań były udostępniane w modelu Open Access.

Publiczny dostęp

Na poziomie narodowym większość badań jest finansowana ze środków publicznych. Mimo to społeczeństwo nie ma dostępu do wyników badań, które opłaciło ze swoich podatków. Ograniczanie dostępu do badań ma wiele negatywnych konsekwencji, na przykład utrudnia pracę dziennikarzy zajmujących się nauką czy weryfikację pseudonaukowych doniesień mediów.

Repozytoria Open Access

Repozytoria Open Access mogą gromadzić i bezpłatnie udostępniać cyfrowe kopie już opublikowanych artykułów. Autorzy mogą umieszczać kopie ukończonych artykułów w repozytorium wraz z ich publikacją w tradycyjnych czasopismach – z dostępnych danych wynika, że nie ma to wpływu na sprzedaż czasopism. Jeżeli w danej dziedzinie nauki przyjęte jest rozpowszechnianie nierecenzowanych preprintów przed publikacją artykułu (jak w fizyce czy ekonomii), mogą one być umieszczone w repozytorium. Repozytoria zawierają także materiały konferencyjne (będące istotnym sposobem komunikacji naukowej np. w informatyce), raporty czy rozdziały książek. Badacze z innych dziedzin (np. biomedycyny) udostępniają jedynie recenzowane postprinty, specjalnie oznaczane przez repozytoria. Ważną cechą repozytoriów jest więc to, że uwzględniają one i wspomagają specyficzną kulturę badawczą poszczególnych dyscyplin.

Podstawą działania repozytorium jest umieszczanie elektronicznych wersji artykułów (e-printów) w bazie danych repozytorium. Administratorami repozytoriów są zazwyczaj instytucje badawcze, co umożliwia zapewnienie bieżącej pomocy użytkownikom. Oferowane użytkownikom możliwości wyszukiwania nie ograniczają się do poszczególnych repozytoriów instytucjonalnych; można również korzystać z serwisów przeszukujących wszystkie repozytoria. Pełny tekst artykułów zamieszczonych w repozytoriach jest również przeszukiwany przez internetowe wyszukiwarki, takie jak Google czy Yahoo.

Umieszczanie tekstów w repozytorium

Używanie instytucjonalnych repozytoriów jest bezpłatne. Zamieszczenie artykułu w repozytorium trwa zazwyczaj ok. 10 minut i wymaga wypełnienia internetowego formularza zawierającego informacje o artykule, następnie – dołączenia pliku z artykułem i przesłania całości do administratora. Repozytoria oferują użytkownikom wskazówki i pomoc – w wypadku niektórych instytucji jest to pomoc osobista przy pierwszym dodawaniu artykułu do zasobów. Wystarczy krótki i łatwy do opanowania proces, aby artykuł był dostępny dla czytelników na całym świecie.

Pisząc artykuł naukowy, warto pamiętać o zachowaniu jego ostatecznej wersji. Zdarza się, że wydawcy nie pozwalają autorowi na wykorzystanie zredagowanej przez nich wersji, zgadzając się jednocześnie na to, aby umieścił on w repozytorium własną wersję tekstu, mimo że zawartość artykułu jest taka sama. Oczywiście można poprosić wydawcę o dostęp do ostatecznej, przesłanej mu wersji tekstu, ale prościej jest pamiętać o jej zachowaniu.

Czasopisma Open Access

Innym sposobem na zapewnienie wolnego dostępu do artykułu jest jego publikacja w czasopiśmie Open Access. Artykuły z tych czasopism są dostępne bezpłatnie, opłaty za publikację są często zawarte w kosztach badań opłacanych przez finansujące te badania instytucje. Pozwala to na obniżenie kosztów publikacji w stosunku do modelu opartego na subskrypcji. Czasopism Open Access jest coraz więcej i obejmują one większość dyscyplin naukowych. Listę tych czasopism można znaleźć na stronie Directory of Open Access Journals.

Repozytoria w Europie

Projekt DRIVER obserwuje rozwój repozytoriów w krajach europejskich. Krótkie podsumowanie dla każdego kraju można znaleźć na stronie Countries.