Strategie wydawców

Większość wydawców popiera prawo autorów do udostępniania prac online; zdarza się jednak, że częścią podpisywanej przez autorów umowy o przeniesienie praw autorskich jest zakaz wykorzystania przez nich utworu w ten sposób.

SHERPA prowadzi bazę danych RoMEO, która zawiera informacje o prawach pozostawianych autorom przez największych wydawców czasopism naukowych w ramach podpisywanych umów o przeniesienie praw autorskich.

Prośba do wydawców

Jeżeli umowa o przeniesienie praw autorskich nie zawiera wyraźnego samedayessay pozwolenia na umieszczenie pełnej wersji tekstu w repozytorium, warto skontaktować się w tej sprawie bezpośrednio z wydawcą. Warto to zrobić nawet wówczas, kiedy umowa zawiera zapis zabraniający umieszczenia tekstu w repozytorium – w takim wypadku szczególnie ważne jest, aby ewentualna zgoda była udzielona na piśmie.

Projekt SHERPA przygotował wzór prośby, z którego mogą skorzystać repozytoria, chcąc w imieniu autora uzyskać zgodę wydawcy na umieszczenie materiałów w repozytorium (http://www.sherpa.ac.uk/documents/request_template.html). Niektórzy wydawcy wymagają, aby autorzy kontaktowali się z nimi bezpośrednio; w takim wypadku przydatny okazać się może kolejny wzór (http://www.sherpa.ac.uk/documents/request_template.html#author).

Pisząc do wydawcy, najlepiej skierować prośbę bezpośrednio do osoby odpowiedzialnej za kwestie związane z prawami danego autora, niż używać ogólnego adresu e-mail wydawcy. Istotne jest, by prośba o zgodę na umieszczenie tekstu w repozytorium stanowiła część relacji autor – wydawca i nie stwarzała wrażenia żądania formułowanego przez kierującą się własnymi interesami, postronną instytucję.

Preprinty i postprinty

Terminy „preprint” i „postprint” są często używane na oznaczenie kolejnych etapów rozwoju artykułu naukowego. Niestety różne osoby używają tych terminów w różny sposób, przez co są one wieloznaczne i mogą powodować zamieszanie.

Określenie „preprint” bywa używane w odniesieniu do pierwszej wersji artykułu – przed recenzją, często również przed jakimkolwiek kontaktem z wydawcą. Takie użycie jest rozpowszechnione wśród badaczy, dla których kluczową modyfikacją artykułu jest proces recenzji naukowej.

W innym znaczeniu, preprint to ukończony, zrecenzowany i poprawiony artykuł, przyjęty i gotowy do publikacji, ale różny od wersji złożonej czy sformatowanej przez wydawcę. W tym znaczeniu o preprintach mówią częściej wydawcy, dla których istotnym, końcowym etapem rozwoju artykułu jest układ materiału przed oddaniem go do druku.

Dla społeczności Open Acccess prepint to wersja artykułu przed recenzją naukową (peer-review), postprint – po recenzji naukowej. Jeżeli chodzi o zawartość, postprinty odpowiadają więc opublikowanym artykułom. Mogą się od nich różnić formą, ponieważ wydawcy często zastrzegają sobie prawa do składu i formatowania tekstu.

Warto pamiętać, że prawo autorskie i prawo własności intelektualnej mogą różnić się w zależności od kraju. Trzeba więc znać odpowiednie regulacje i dostosować do nich sposób działania.

Baza SHERPA/RoMEO przydziela wydawcom jeden z czterech kolorów, stosownie do ograniczeń nakładanych przez stosowane przez nich umowy o przeniesienie praw. Oznaczenia te są szeroko używane przez społeczność Open Access:

• wydawcy ZIELONI zezwalają na archiwizację preprintów i postprintów
• wydawcy NIEBIESCY zezwalają na archiwizację postprintów
• wydawcy ZÓŁCI zezwalają na archiwizację preprintów
• wydawcy BIALI nie zezwalają na archiwizację żadnych materiałów

Wersja autorska

Wielu „Zielonych” wydawców nie pozwala na wykorzystanie plików pdf, z których dokonano publikacji, zgadzając się jednocześnie na użycie „wersji autorskiej”. Jest to ostateczna wersja artykułu stworzona przez autora, ze wszystkimi zmianami związanymi z procesem recenzji i redakcją, ale jeszcze przed składem i korektą.

Mówiąc inaczej, jest to ostateczna wersja stworzona i zatwierdzona przez autora, przed przekazaniem wydawcy. Poziom zmian wprowadzanych przez wydawców jest bardzo zróżnicowany. Niektórzy wydawcy żądają od autorów materiału gotowego do druku i nie zmieniają w nim niczego. Inni modyfikują krój czcionki, układ tekstu, etc. Niektórzy wydawcy twierdzą, że dokonują bardziej istotnych zmian, co rzadko jest akceptowane przez autorów i budzi ich silny sprzeciw.

Niezależnie od zmian wprowadzanych przez wydawców, wersja autorska jest ostatecznym dziełem autora i jako taka nadaje się doskonale do rozpowszechniania i wykorzystania. Mogą jednak pojawić się pewne problemy.

Administratorzy repozytoriów są często zdziwieni, że wielu – jeżeli nie większość – autorów nie zachowuje kopii ostatecznej wersji swoich artykułów. Sami autorzy korzystają z kopii opublikowanej w czasopiśmie. Znaczy to, że autorska wersja artykułu jest często nieosiągalna, a autor nie może umieścić artykułu w repozytorium.

Odnalezienie wersji autorskiej może okazać się bardzo trudne. Jeżeli autor nie jest w posiadaniu tej wersji, może ją mieć wydawca czasopisma. Niektórzy wydawcy zachowują kopie artykułów, które przechodzą u nich proces wydawniczy. Poszukując wersji autorskiej, warto więc zwrócić się z pytaniem do wydawcy.

Jeżeli żadna kopia wersji autorskiej się nie zachowała, umieszczenie artykułu w repozytorium może być niemożliwe. Wersja opublikowana przez wydawcę jest chroniona prawem autorskim i jej dostępność nie rozwiązuje problemu.

Należy więc zachęcać autorów do przechowywania kopii ostatecznej wersji ich tekstów. Zmiana nawyków autorów w tym zakresie będzie niezwykle pożyteczna dla tworzenia repozytoriów.